Hoe ik in aanraking kwam met Dienend Leiderschap

Mijn kleinschalige studie bedrijfskunde kende van die mooie hoorcolleges, meer dan 100 mensen in de zaal en een docent die heel hard zijn best deed om de aandacht vast te houden. Een grote uitdaging, in speciaal voor het groeiend aantal laptop-gebruikers in de zaal, waaronder ik. Hier en daar werd er bijna gevochten om het beperkt aantal stopcontacten. Iets waar ik liever niet aan meedeed en daarom bij de afdeling journalistiek een haspel huurde en die meenam naar college. Eerst keken studenten wat raar, maar alle laptop-gebruikers waren blij met de extra stopcontacten.

Top-down leiderschap tegenover Dienend Leiderschap

Temidden van die tijd in de zaal kregen we collega’s over leiderschap, over de Ford-adviseur Taylor die met sterk top-down leiderschap een enorme effectiviteits-slag wist te maken voor de Ford-fabriek. Overigens zou het heel goed kunnen dat de term afdelingshoofd, wat letterlijk bedoeld wordt als hoofd, namelijk de persoon die z’n hoofd wel mag gebruiken bij hem vandaan komt. In de lijn van Taylor waren er nog talloze denkers die zijn gedachtegoed volgen.

Het vak Dienend Leiderschap

Overigens kijk er nog steeds op terug als een hele goede tijd. In mijn derde jaar kwam Prof. Dr. Inge Nuijten voor een vak dat ging over Dienend Leiderschap, een lange, jonge dame die aan de Erasmus universiteit in Rotterdam onderzoek deed naar het thema ‘Dienend Leiderschap’. Ze kwam vertellen over de acht eigenschappen die ze in haar onderzoek onderscheidde. Eigenschappen van goed leiderschap. Ze vertelden over een totaal ander soort leiderschap dan Taylor adviseerde. Over leiderschap dat we kennen uit de bijbel, maar ook uit diverse oosterse geschriften. Leiderschap dat begint bij het dienstbaar zijn aan een doel. Of zoals Wouter Hart later zou schrijven, de bedoeling.

Dienend Leiderschap is geen leiderschapsstijl maar een manier van leven

Je zal je misschien afvragen, hebben we echt behoefte een nog een soort leiderschap? Naast directief leiderschap, charismatisch leiderschap, situationeel leiderschap, transformationeel leiderschap, trans-actioneel leiderschap, coachend leiderschap, spiritueel leiderschap, ethisch leiderschap en verbindend leiderschap. Nee, want in tegenstelling tot een aantal van de stijlen hierboven is Dienend Leiderschap geen leiderschapsstijl of iets dat je kunt gebruiken als de situatie erom vraagt. Dienend Leiderschap gaat verder, het is een manier van leven.

Wat is dienend Leiderschap?

Mijn interesse was gewekt. Maar toen wilde ik begrijpen waar het over ging. Wat maakte dit type leiderschap nu zo bijzonder? Een aantal quotes om je een beeld te geven:

Dienend Leiderschap volgens Nelson Mandela

“Een ware leider legt een besluit niet op, maar zorgt ervoor dat mensen het zichzelf opleggen. … Het is beter om als leider op de achtergrond te bijven en anderen naar voren te schuiven. Dit geldt speciaal bij het vieren van een succes. Jij treedt op de voorgrond als er gevaar dreigt. Dan zullen mensen je leiderschap waarderen.”

Robert K. Greenleaf over Dienend Leiderschap

In de recentere geschiedenis wordt Robert K. Greenleaf aangehaald omdat hij Servant Leadership als eerste gebruikte in de huidige managementliteratuur vanwege zijn essay ‘The Servant as leader’ uit 1970. Daarin schrijft hij (vrij letterlijk vertaald):

“De dienend-leider is als eerste een dienaar… Het begint met het gevoel dat iemand wil dienen, als eerste wil dienen. Die bewuste keuze zorgt dat iemand daarna ook wil leiden. Die persoon verschilt scherp van een leider die als eerste wil leiden, bijvoorbeeld omdat hij een krachtige motivatie heeft om materieel bezit te vergaren. De leider-eerst en de dienaar-eerst zijn twee extremen. Tussen deze twee extremen zijn schaduwen en mixen die deel uit maken van de eindeloze variatie in de menselijke natuur.

Het verschil laat zichzelf zien in de zorg van de dienaar-eerst die als eerste kijkt naar de belangrijkste behoefte van de mensen om hem heen. De beste test, maar wel een moeilijke om te doen is: ‘Groeien de mensen die gediend worden als personen? Worden ze, terwijl ze gediend worden, gezonder, wijzer, vrijer, meer autonoom en dichterbij het worden van dienaren zelf? En wat is het effect op de minst-bevoorrechte groep in de maatschappij? Helpt dit hen of worden ze hier in ieder geval niet verder door achtergesteld?”

Dienend leiderschap volgens Inge Nuijten

Inge Nuijten heeft zich bij haar visie weer laten inspireren door Greenleaf.

“Een dienend leider stelt de belangen van anderen op de eerste plaats, heeft de wijsheid om te zien wat nodig is, de capaciteiten om daar iets mee te doen en de moed om daarnaar te handelen.” – Inge Nuijten

Volgens Jan van Baardewijk

Als je doorvraagt, welk belang staat dan voorop? Dat van anderen of dat van jezelf? Volgens de definitie van Robert K. Greenleaf, kun je leiders die het belang van anderen voorop zetten herkennen doordat zij:

• anderen helpen
• anderen laten groeien
• zorgen voor de omgeving

Waar komt Dienend Leiderschap vandaan?

Servant Leadership werd in de huidige literatuur vooral bekend door Robbert Greenleaf, maar de oorsprong is al een stuk ouder. Onder andere de bijbel, maar ook meer oosterse geschriften zoals het Boeddhistische Tao te Ching en het Hindoeïstische Arthashastra.

De bijbel over Dienend Leiderschap

Jezus vertelt over leiderschap toen zijn volgers ruzie maakten over wie de belangrijkste zou zijn:

“Jezus riep hen bij zich en zei tegen hen: ‘Jullie weten dat de volken onderdrukt worden door hun eigen heersers en dat hun leiders hun macht misbruiken. Zo mag het bij jullie niet gaan. Wie van jullie de belangrijkste wil zijn, zal de ander moeten dienen, en wie van jullie de eerste wil zijn, zal ieders dienaar moeten zijn, want ook de Mensenzoon (andere naam/titel van Jezus) is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld voor velen.”

Marcus 10: 42-45 (NBV)

Oosterse geschriften over Dienend Leiderschap

“De beste vorsten regeren onopvallend.
Dan komen de geliefde en geprezen vorsten.
Vervolgens komen de gevreesde heersers.
Ten slotte komen de verachte heersers.
Als je wantrouwig bent, zullen anderen je niet vertrouwen.
De wijze is bescheiden en zuinig met zijn woorden.
Als hij klaar is met zijn werk, zeggen de mensen
dat zijzelf het goed gedaan hebben.

Uit het boeddhistische Tao te Ching, vermoedelijk geschreven tussen 570 en 490 voor Christus. Vertaling door Roeland Schweitzer.

“De koning (leider) zal het als goed beschouwen
niet wat goed is voor hemzelf,
maar wat goed is voor zijn ondergeschikten (volgers).
De koning (leider) is een betaalde dienaar en
geniet van de rijkdommen van de staat samen
met het volk.”

Chanakya in het Hindoeïstische boek Arthashastra van Chanakya uit India dat vermoedelijk geschreven werd tussen 300 voor Christus en 200 na Christus.

Wat is een Dienend Leider nu precies?

“Het meest kenmerkende verschil lijkt de mate waarin iemand oog heeft voor de behoefte van anderen.” Dienend leiderschap blijkt “uit het welzijn van de omgeving: mensen groeien onder een dergelijke leiding.” schreef Greenleaf, maar erg concreet was Greenleaf niet. Er is meer over Dienend Leiderschap geschreven, alleen op de vraag wat het nu precies is geven veel schrijvers ondanks dat ze schrijven over het onderwerp geen duidelijk antwoord. Zowel in Amerika als in Nederland zijn talloze conferenties over het onderwerp georganiseerde. Een spreker daar merkte op dat mensen vooral bleven komen omdat ze wel een goed gevoel kregen, maar na afloop van de conferentie nog geen idee hadden waar dienend leiderschap nu precies voor stond.

De 10 kenmerken van Dienend Leiderschap

Larry C. Spears deed een poging door tien kenmerken van dienend Leiderschap te onderscheiden.

1. Luisteren: openstaan voor wat er wordt gezegd en juist niet wordt gezeg.
2. Empathie: het (h)erkennen van de unieke persoonlijkheid van ieder mens.
3. Vooruitzien: het overzien van de lange termijn consequenties van keuzes.
4. Bewustzijn: het hebben van zelf- en omgevingsbewustzijn.
5. Overtuigen: mensen stimuleren mee te werken aan een gemeenschappelijk doel.
6. Relaties bouwen: mensen helpen in harmonie met zichzelf en anderen.
7. Conceptualiseren: het grote geheel zien alsmede de praktijk van alle dag.
8. Ontwikkeling: gericht zijn op de ontwikkeling van anderen en jezelf.
9. Community: het samen bouwen van een ‘community’
10. Duurzaamheid: werken aan duurzame relaties tussen mens, organisaties en maatschappij.

Alleen zijn dit wel kenmerken, maar geen eigenschappen die het mogelijk te maken om te kijken in hoeverre iemand Dienend Leiderschap beheerst. Inge Nuijten heeft daarom een geprobeerd een aantal wetenschappelijk onderbouwde eigenschappen van Dienend Leiderschap te onderscheiden om duidelijker te maken wat Dienend Leiderschap precies inhoud.

De 8 eigenschappen van Dienend Leiderschap

Het onderzoek van Inge Nuijten leverde acht eigenschappen op. Mocht je meer willen weten over deze eigenschappen dan kun je na het lezen over deze eigenschap verder klikken. Per eigenschap volgt dan een definitie en een aantal praktijkvoorbeelden die je meer vertellen over waar deze eigenschap over gaat.

Empowerment of Mensen in hun kracht zetten

Letterlijk: Iemand tot iets in staat stellen. Mensen de middelen geven om zichzelf te ontwikkelen. Dit bereik je door positieve feedback, verantwoordelijkheid geven. Ook als mensen zelf nog niet doorhebben dat ze het kunnen. Als mensen op de verkeerde plaats zitten, deze de juiste plaats geven. Luisteren naar de ontwikkelingsbehoefte en dat faciliteren.

Lees meer over empowerment

Verantwoordelijkheid geven en doelen stellen

Origineel gebruikte Inge Nuijten de term Accountability wat letterlijk: ‘Rekenschap afleggen over resultaten’ betekent. Als ik weet wat mijn doel is kan ik richting geven. Verantwoordelijkheid geven en heldere doelen stellen. “Heb je vertrouwen in de kwaliteit van andere mensen?” Veel leiders organiseren hun eigen rekenschap of verantwoording. 

Lees meer over verantwoordelijkheid

Rentmeesterschap: verantwoordelijkheid voor je omgeving

Ben je in staat om een visie te presenteren waar medewerkers trots op kunnen zijn. Wat wil je bereiken? Vraag je af wat of wie wil je zijn? Dit hangt samen met de eigenschap authenticiteit. Voor deze eigenschap is veel aandacht, verschillende termen als ‘People, planet, profit’, ‘Corporate Social Responsibillity’ en ‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’ worden genoemd. Vaak wordt dit gezien als een commerciële truc of een groene verf om je huidige activiteiten zo te verwoorden dat je opeens groen lijkt. Maar dit zou van binnenuit moeten komen, verantwoordelijkheid nemen voor je omgeving en daarop aanspreekbaar durven zijn.

Lees meer over rentmeesterschap

Moed: durf risico’s te nemen en sta voor je standpunt

Tegen alle stromen in ergens voor staan als jij dat wilt. Heb je moed om dingen bespreekbaar te maken met je baas? Wie ben je, waar wil je heen, kun je zekerheid loslaten? Vraag je af wat houdt je tegen om iets te doen? Het komt vaak voor dat het aan moed ontbreekt om de dingen aan te kaarten die echt belangrijk zijn vanuit de gedachte dat dit ‘pijnlijk’ zal zijn of worden, zo wordt rekening gehouden met stokpaardjes van managers en worden daarom feiten verzwegen of verdraaid.

Lees meer over moed

Waardering: waardering (door)geven aan collega’s en medewerkers

In staat zijn om blij te zijn voor anderen en hun de complimenten en waardering te geven. Een stapje achteruit doen, iemand de spiegel voor houden, kijk hoe jij dit project deed en wat je bereikt hebt. De meeste mensen zijn op het moment dat ze leidinggevende worden meer gewend om zelf waardering te krijgen in plaats van deze door te geven en daarom is dit vaak een moeilijke eigenschap.

Lees meer over waardering

Vergeving: excuses aanbieden en werkelijk accepteren

Mensen kunnen vergeven, geeft rust. Je kunt erachter komen of je dit beheerst door je niet af te vragen of je iemand kunt vergeven maar de volgende vragen te stellen. Kun je mensen om vergeving vragen? Kun je jezelf vergeven? Sta je jezelf fouten toe? Het vraagt wijsheid om door te hebben dat je iets fout doet. Als een persoon je erop wijst dat je iets fout hebt gedaan zorg dat je dan ook weet wat je precies fout hebt gedaan en vraag daar vergeving voor.

Lees meer over vergeving

Authenticiteit: weten wie je bent en die persoon zijn

Zelfbewustzijn, dat je kunt handelen naar wie je bent, staan voor jouw waarden en wat echt belangrijk voor je is. Om te weten waarvoor je staat is het nodig om bij jezelf te komen. Als je authentiek bent dan kun je goed om gaan met kritiek, want je kunt jezelf en jou gedrag verklaren en verantwoorden. Ken je de onderkant van jouw ijsberg? Mensen die de onderkant van hun ijsberg kennen zijn minder defensief.

Lees meer over authenticiteit

Bescheidenheid: de ander hoog houden

Ben je in staat om te leren van anderen en van kritiek die je krijgt. Vragen om feedback en daar wat mee doen. Van jezelf weten hoe goed je ergens in bent. “Realistisch zijn in wat je wel en niet kan”. Het vraagt ook om bescheidenheid om bij elke situatie dat er iets niet goed gaat je af te vragen wat je zelf beter kunt doen. Zo kun je de situatie bij jezelf houden en eerst je eigen rol nagaan. Waardering op de juiste manier doorgeven vraagt ook om bescheidenheid, dus hier is een relatie met de eigenschap ‘standing back’.

Lees meer over bescheidenheid

Afstudeeropdracht Dienend Leiderschap

Aan het einde van mijn studie bedrijfskunde studeerde ik af bij  Voerman International een internationale verhuizer die Dienend Leiderschap in hun visie heeft meegenomen. Dat heb ik in samenwerking met Inge Nuijten onderzocht. Na mijn afstuderen heb ik ook gekeken naar een ordening in de verschillende eigenschappen van Inge Nuijten.

Voerman International heeft deze ook in hun visiedocument opgenomen, zie hieronder.

Dienend Leiderschap en Duurzame inzetbaarheid
Voerman International koppelt Duurzame Inzetbaarheid overigens ook aan Dienend Leiderschap. Hieronder geven ze aan wat de gedachte was achter de maandelijkse sessies die ik voor hen mocht verzorgen.

 

Misvattingen over Dienend Leiderschap

Niet altijd wordt Dienend Leiderschap begrepen, mensen hebben spontaan associaties of vooroordelen. Hieronder de meest bekende misvattingen.

• Door Dienend Leiderschap raak je macht of status kwijt
• Dienend Leiderschap is niet gericht op business of professie
• Dienend Leiders raken de controle sneller kwijt
• Dienend Leiderschap is zweverig
• Dienend Leiderschap is een truc
• Dienend Leiderschap doen we al
• Dienend Leiderschap duurt lang
• Dienen en Leiden kan niet samengaan
• Dienend Leiderschap staat je eigen ontwikkeling in de weg

Recente voorbeelden van Dienend Leiderschap

Ricardo Semler als Dienend Leider

Vertrouwen, openheid en liefde zijn de eerste woorden van de Tegenlicht documentaire over Ricardo Semler Meer informatie over Ricardo Semler kun je vinden op de site van de VPRO.

Wouter Hart over leiderschap

In zijn boek Anders Vasthouden geeft Wouter Hart houvast voor Dienend Leiderschap in de praktijk. Overigens zonder het woord zelf te noemen. Zijn boek is verdeeld in drie delen:

1. Een geladen bedoeling: Het helder hebben van de ‘bedoeling’, de stip op de horizon of het belang scherp hebben van wat je doet. Daar als eerste dienstbaar aan zijn past heel goed in de bovenstaande quote uit de Essay van Greenleaf.
2. Een wakkere leefwereld: Het vraagt om scherp zijn in de dagelijkse praktijk. Wouter vind een heldere uitleg voor een begrip als Empowerment ofwel het vage ‘de ander in je kracht zetten’, wat hij ‘van oplossing naar oplossend vermogen’ noemt. De vraag blijven stellen waar je mee bezig bent, de geest van de wet belangrijker vinden dan de letter.
3. Een ondersteunende dynamiek: In het derde deel schrijft Wouter over verantwoordelijkheid, weten waarvoor je staat en ruimte houding voor dynamiek en beweging. Het in kunnen spelen op wat de situatie werkelijk vraagt.

In het hele boek is helder dat Wouter een deel van zijn inspiratie uit de hoek van Servant Leadership haalt. Een leider die anders vasthoudt. Niet door beter vast te pakken, maar door anders vast te houden. Vanuit een heel andere visie.

• Bestel hier het boek van Wouter Hart over Leiderschap: Anders Vasthouden

 

Meer leren over Dienend Leiderschap

• Boek me als spreker Dienend Leiderschap
• Klik hierboven verder om meer te lezen over de 8 eigenschappen van een Dienend Leider
• Lees het boek van Inge Nuijten over Dienend Leiderschap: Echte Leiders Dienen

Bronnen Servant Leadership

Greenleaf, R., De Dienaar als Leider, Den Haag, 1970/1991, Academic Service, p. 23 – 51

Nuijten, I., Servant Leadership: Paradox or Diamond in the Rough?, Rotterdam, 2009, ERIM

Spears, The Power of Servant Leadership, San Francisco, 1998, Berrett-Koehler Publicers Inc.